اثبات عوالم سه گانه وجود آدمی با توجه به وجدانیات

در اثبات عوالم سه گانه یعنی عالم طبع و عالم برزخ و عالم قیامت، گذشته از براهینی که در علوم الهیّه و حکمت متعالیه اقامه شده است، وجدانیّات خود ما نیز شاهد بر آن است. ما دارای سه مرتبه از مراتب وجود هستیم:

اوّل: بدن ما، که از عالم طبع و مادّه است و دستخوش تغییر و تحویل و خرابی و آبادی است و پیوسته با تغییرات مادّه و ظرف زمان و مکان تغییر می پذیرد. بدن با تمام اعضاء و جوارحش از قلب و مغز و کبد و ریه و کلیه و معده و روده و پا و ... .

در اثبات عوالم سه گانه یعنی عالم طبع و عالم برزخ و عالم قیامت، گذشته از براهینی که در علوم الهیّه و حکمت متعالیه اقامه شده است، وجدانیّات خود ما نیز شاهد بر آن است. ما دارای سه مرتبه از مراتب وجود هستیم:

اوّل: بدن ما، که از عالم طبع و مادّه است و دستخوش تغییر و تحویل و خرابی و آبادی است و پیوسته با تغییرات مادّه و ظرف زمان و مکان تغییر می پذیرد. بدن با تمام اعضاء و جوارحش از قلب و مغز و کبد و ریه و کلیه و معده و روده و پا و دست و چشم و گوش و هزاران عضو و میلیونها سلّول، حتّی در یک لحظه ثبات و قرار ندارد و پیوسته در حرکت جوهری و ذاتی خود حالات جدیدی به خود گرفته، و آن حالات خلیفه و جایگزین حالات قبلی او میگردد.

دوّم: مرحله لطیف تر و عالی تر و آن ذهن ماست، که دارای قوای باطنیّه از قوّه مفکّره و متخیّله و واهمه و حافظه و حسّ مشترک است و هزاران صورت و شکل و معنی را در خود می پذیرد و خود نیز چنین صورتها و معانی را ایجاد میکند. ذهن ما وزن ندارد، سنگینی ندارد، مادّی نیست؛ ولی دارای کیفیّت و آثار مادّه از شکل و صورت و لذّت و اندوه و غیرها می باشد. ذهن ما میتواند موجوداتی را که در این عالم بواسطه کثافت مادّه نمی توانند پدید آیند، در خود به اراده خود پدید آورد. حرکت بدن ما به اراده و دستور ذهن ماست؛ انسان تا صورت کاری را تصوّر نکند نمی تواند آن را بجای آرد؛ ما وقتی در منزل بودیم صورت مسجد و حرکت بسوی آن را تصوّر کردیم و فائده آنرا در نظر گرفتیم، سپس نفس ما به ما امر نمود تا طبق آن نقشه ای که از مسجد و حرکت و تصوّر فائده آمدن به مسجد در ذهن ما ترسیم شده بود عمل کنیم و عمل کردیم.

سوّم: نفس و حقیقت ماست، که از ذهن ما بسیار عالی تر و وسیع تر و لطیف تر است، چون او شکل و صورت هم ندارد، اندازه و کیفیّت هم ندارد؛ او همان ماهیّتی است که از آن به من و تو و او و ما و شما و ایشان تعبیر میشود. او از قوا بالاتر است و از ملکات و صفات، عالی تر؛ چون تمام قوای باطنیّه و ملکات و صفات در پرتو وجود او وجود دارند و به او قائمند؛ او حقیقتی است مجرّد از مادّه، و مجرّد از صورت و آثار مادّه. این سه مرحله از وجود ما، نمونه ای از سه مرحله از وجود عالم کلّی است؛ بدن ما نمونه ای از عالم هیولی و طبع است، ذهن و مثال متّصلِ ما نمونه ای از عالم برزخ و مثال منفصل است، و نفس ناطقه و حقیقت ما نمونه ای از عالم نفس کلّی و قیامت کبری است.

حقیقت نفس آدمی از نظر امام علی علیه السلام:
و بر همین امر در اشعاری که منسوب به مولی الموالی امیرالموحدین والمومنین است اشاره شده است:

دَوَآؤُکَ فِیکَ وَ مَا تَشْعُرُ *** وَ دَآؤُکَ مِنْکَ وَ مَا تَبْصُرُ
وَ تَحْسَبُ أَنَّکَ جِرْمٌ صَغِیرْ *** وَ فِیکَ انْطَوَی الْعَالَمُ الاْکْبَرُ
وَ أَنْتَ الْکِتَابُ الْمُبِینُ الَّذِی *** بِأَحْرُفِهِ یَظْهَرُ الْمُضْمَرُ
فَلاَ حَاجَةَ لَکَ فِی خَارِجٍ *** یُخَبِّرُ عَنْکَ بِمَا سُطِّرُ
(دیوان منسوب به امیرالمؤمنین علیه السلام طبع سنگی قافیه «راء»)

ترجمه: دوای تو ای انسان در خود توست ولیکن نمی فهمی! و درد تو از خود تست ولیکن نمی بینی!
تو چنین می پنداری که جرم کوچک و تنها بدنی هستی، در حالیکه عالم اکبر پروردگار در تو گنجانیده شده است!
تو آنچنان کتاب آشکارای خدای خود هستی که به یک یک از حروفش، حقائق و اسراری را نشان میدهد.
بنابراین تو به خارج از وجود خودت نیازی نداری تا بدانچه در تو، قلم پروردگار نوشته است ترا آگاه کند. 

(برگرفته از سایت طهور)